فرار و اجتناب مالياتي
موديان مالياتي بخش مشاغل خصوصي با وجود برخورداري از بيشترين درآمد و نقدينگي، كمترين سهم را در تامين درآمدهاي مالياتي دارند. نياز به تخصص‌هاي پايين، بالا بودن ميزان سود و امكان فرار مالياتي، از جمله عواملي هستند كه گسترش چنين مشاغلي را امكان پذير ساخته است همچنين به نارسايي‌هاي نظام تشخيص و محدود بودن خود اظهاري در بخش مشاغل، امكان فرار مالياتي را در اين بخش بسيار گسترده كرده است. عوامل مذكور، اجراي سياست‌هاي توزيعي را دراين بخش با مشكل مواجه ساخته است. بررسي‌هاي مختلف نشان مي‌دهد شايع‌ترين زمينه‌هاي پيدايش فرار مالياتي به شرح زير است:
1- گسترش نيافتن فرهنگ مالياتي در جامعه: فرهنگ مالياتي، مجموعه‌يي از طرز تلقي، بينش و عكس العمل افراد در قبال نظام مالياتي است. به عبارت ديگر طرز تلقي، بينش، برداشت، آرمان‌ها، ارزش‌هاي اجتماعي، قوانين جاري و ميزان تحصيلات و آگاهي، از جمله عواملي هستند كه فرهنگ مالياتي را شكل مي‌دهند.
2- عدم مبادله كامل اطلاعات و نبود سيستم نظارت و پيگيري در اخذ ماليات
3- تشخيص علي‌الراس و وجود ضعف در اجراي آن
4- عدم استقبال از تسليم اظهارنامه‌هاي مالياتي و ضعيف بودن ضمانت‌هاي اجرايي ارسال نكردن اظهارنامه، دلايل گوناگوني دارد. رايج‌ترين دليل عدم ارسال، مي‌تواند اين باشد كه در صورت به روز نبودن ثبت مودي، بهترين امكان براي ارسال نكردن اظهارنامه و پس از آن فرار از پرداخت ماليات فراهم شده است. دليل ديگرعدم برخورد قاطع ماموران مالياتي است كه آن هم مي‌تواند به دليل عدم آشنايي و عدم تسلط كافي ماموران مالياتي به قوانين مالياتي و نداشتن مهارت كافي دراجراي آنها باشد.
5- تاخير در وصول ماليات
6- عدم شناخت موديان و مستند نبودن ميزان درآمد آنها
7- وجود معافيت‌هاي وسيع و متنوع: دولت‌ها گاه با اتخاذبرخي سياست‌هاي حمايتي مالياتي و معافيت‌هاي مالياتي، راه فرار مالياتي را باز مي‌كنند و در صورتي كه در سيستم اطلاعات كارآمد نيز در نظام مالياتي موجود نباشد، فرار مالياتي گسترش مي‌يابد. همچنين با اعطاي معافيت‌هاي مالياتي، گروهي از پرداخت ماليات معاف مي‌شوند و اين امر به كاهش درآمدهاي مالياتي دولت منجر مي‌شود. بنابراين، اگر اعطاي معافيت‌ها با دقت لازم صورت نگيرد، دولت براي كسب درآمد مالياتي مورد نظر، فشار سنگيني را بر گروه‌هاي ديگر جامعه وارد مي‌كند يعني براي جبران درآمد مالياتي، ميزان نرخ‌هاي مالياتي بيشتري، بر گروه‌هايي كه از معافيت‌هاي مالياتي بهره‌مند نيستند، تحميل خواهد شد. پس بي‌ترديد اعطاي معافيت‌هاي مالياتي گسترده، به عدم كارايي نظام مالياتي و ضعف نظام اجرايي مالياتي كشور در چند دهه گذشته انجاميده است.